|
Ta strona korzysta z plików cookies, zgodnie z Polityką Cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na działanie plików cookies, w zakresie zgodnym z bieżącymi ustawieniami Twojej przeglądarki internetowej. Kliknij przycisk "Polityka cookies" aby zapoznać się z jej treścią lub przycisk "Zamknij" aby ta informacja nie pojawiała się więcej.
|
|
Czerz pòwszechno wëstãpiwô na òbszarze kraju, chòc jedna z naszich rozmówcziniów pòdsztrëchnã, że w ji stronach na Kaszëbach gò ni ma. Czôrny bes rosce do wësokòscë kòl 10 métrów. Kwiatë czôrnégò besu są biôłé ë drobné, równak twòrzą dosc wiôldżé – nawetk do 20 centimetrów strzédnicë – baldachògrona. Kwiatë më zbiérómë w maju ë czerwińcu, brzadë – ju òd kùńca zélnika bez całi séwnik. Brzadë czôrnégò besu to cemnolilewé ë sklëniącé sã „kùlczi”, zebróné w charakteristiczné gróna. Mają czekawi aromat a téż kwasną ë drãgą szmakã. Przetwôrzómë ë wëkòrzëstiwómë do lékarzeniô tak samò kwiatë, jak ë brzadë roscënë. Mòżemë z nich robic sok, syrop, naléwkã abò mòżemë zaprawic.
Roscëna ta bëlno sã sprôwdzy przë rozmajitim doléganim – nôbarżi przë jinfekcjach górnëch dróg òddechòwëch. Dzejô napòtno ë òdkażająco, a ji kwiatë ë brzadë wëkazëją procëmùtleniającé, procëmzapalné ë wëkaszlowné włascëwòscë, tak tej pòmôgają w lékarzenim jinfekcji. Jejich skłôdniczi pòwòdëją zwiãkrziwanié wieloscë slëkù w òddechòwëch drogach ë pòbùdzają nerwë òdpòwiedzalné za kaszlowi òdrëch. Czôrny bes pòprôwiô òdpòrnosc òrganizmù. Neùtralizëje dzejanié wòlnëch rodników. Wspierô òczëszczanié tkanków z trëcëznów ë szkòdzącëch produktów przemianë materii. Lëste czôrnégò besu wëkòrzëstiwóné są w lékarzenim zacwardzeniów ë ùczuleniów – zmniészają òbrzãk.
Lëdowô medicyna: Chòri na suchòtë sadô pòd krzôkã besu z grôbkã, w chtërnym je wrzącô wòda. Chto jiny mùszi òbéńc krzôk trzë razë ë pëtac „Co të warzisz?” a chòri òdpòwiôdô „Stôré dzélë młodégò cała”. Czej to nie pòmòże, ni ma ratënkù dlô chòrégò. Czej dzeckò je baro chòré, tej pòdług lëdowégò wierzeniô je chòré na suchòtë, jaczé sã lékarzi w taczi spòsób, że mëmka chòré dzeckò zanosy pòd krzôk rozkwitłégò besu, a sama jidze nazôd dodóm ë robi trzë robòtë, òbczas jaczich mòdli sã. Le ni mòże przez ten czas do nikògò gadac. Pò zrobienim tegò matka bierze dzeckò do domù, a czej ten zabiég nie pòmòże, nic ju dzecka nie ùratëje (Pòmòrzé) (A. Fiszer). Abë przeniesc gòrączkã na krzôk besu, nôleżi wëmówiec tekst zamówienia: Dzień dobry, bzie/Przynoszę ci gorączkę, oferuję ci ją/I odchodzę (M. Kwaśkiewicz). Pòwszechno znónym ë skùtecznym strzodkã sprawiającym òczëszczającé rzëganié je kóra czôrnégò besu. Nót je jã przëjimac pòd pòstacją scartą na proszk. Niepòtrzebnô wilgòc òstanie z człowieka wënëkónô (M. Kwaśkiewicz). Jiny spòsób na żółtaczkã to sok z czôrnégò besu. Nôleżi wczas reno sztërë ùncje tegò sokù wëpic, to kùruje dobrze ë chùtkò (M. Kwaśkiewicz). Nôparë do picô procëm suchòtóm nót je wëkònëwac z kwiatu czôrnégò besu (M. Kwaśkiewicz). Kòrzenie besu, swiéżo wëkòpóné ë òskrobóné z górë na dół są dobré na chilawicã, òd dołu do górë na zatwardzenié (M. Radomski). Z sëszonëch kwiatów robi sã napòtną arbatã, cenioną bez lëdzy – òsoblëwie w przipôdkù przeznobieniów. Arbata z lëstów je cëdownym strzodkã do òczëszczaniô krwie (M. Radomski). Chòrobã abò bòlenié mòżna bëło przeniesc, zamknąc ë zabic bez òdesłanié do swiata ùmartich. Nosnikã, na jaczi nã chòrã mòzna bëło przeszczepic, béł czôrny bes […] Natni përznã kórë z krzakù besu ë pòłóż na chòri ząb. Tédë trzë razë przeżuj kórã nic nie gôdającë ë pòłóż nazôd w ten plac, z jaczégò òsta wëcãtô. Ból zarô ùstónie (M. Radomski).
Nôlepszé włôscëwòscë ë nôwiãkszą skùtecznosc miôł czôrny bes zebróny w dzéń sw. Jana (F. Lorentz).
Projekt zrealizowany został ze środków Narodowego Centrum Kultury w programie EtnoPolska 2024.
Kaszubski ogród to cykl wydarzeń poświęcony roślinom i tematom zielarskim na Kaszubach. W ramach tego projektu powstała baza roślin charakterystycznych dla regionu Kaszubskiego.
